Karnawał to okres wyjątkowej zabawy, łączący w sobie wielowiekową tradycję z nowoczesnością. Jego początki sięgają już starożytności, a u nas zyskał popularność w czasach średniowiecznych. Karnawał w Polsce kalendarzowo rozpoczyna się w Święto Trzech Króli, a kończy się w ostatki – dzień przed Środą Popielcową. Przedstawiamy kilka najważniejszych faktów związanych z czasem karnawału.
Historyczne zabawy karnawałowe
Tradycyjne polskie zabawy karnawałowe skupiały się wokół balów maskowych, kuligów i hucznego świętowania w domach oraz na dworach szlacheckich. Bal maskowy był wydarzeniem, na którym można było spotkać osoby przebrane za postacie znane z legend, mitów, ludowych bajek czy historii. To czas, kiedy pod maską można było zachować pełną anonimowość i swobodnie bawić się w gronie przyjaciół, jak i nieznajomych.
Ostatni tydzień karnawału – Tłusty Czwartek
Karnawał to również czas, kiedy na polskich stołach królują szczególne potrawy. Kiedyś w karnawale jadało się przede wszystkim syte dania mięsne, jak i bardzo znane do dziś tłuste słodkości, takie jak pączki czy faworki zwane inaczej chruścikami. Szczególnym świętem był obchodzony do dziś Tłusty Czwartek, obchodzony zawsze w ostatni tydzień karnawału.
Współcześnie pomiędzy Trzech Króli a Środą Popielcową
Współczesne obchody karnawału bardzo odbiegają od pierwotnej tradycji, zyskując nową dużo bardziej komercyjną formy. Przykładowo obecnie popularne są tematyczne imprezy klubowe, koncerty, a także rodzinne warsztaty karnawałowe, gdzie można nauczyć się tworzyć maski czy kostiumy. Niestety jednak wiele ludowych zwyczajów o znacznej wartości symbolicznej zostało wypartych i zapomnianych. Nie mają już społecznego znaczenia rytualnego.
Regionalne różnorodności
Warto też zwrócić uwagę na regionalne różnorodności w obchodzeniu karnawału w Polsce. Na Śląsku popularne są baliki karnawałowe z tradycyjną muzyką i tańcami, w Małopolsce nie może zabraknąć kuligów z pochodniami, a na Podlasiu hucznie obchodzi się zapusty z charakterystycznymi przebierańcami i pieśniami. Przede wszystkim interesujące są wiejskie tradycje karnawałowe, które mają w sobie pierwiastek ludowych obrzędów i rytuałów. W wielu regionach Polski do dzisiaj praktykuje się „chodzenie po kolędzie” czy wspomniane „zapusty”, podczas których grupy młodych ludzi przebranych za różne postaci, takie jak niedźwiedzie, cyganie czy żołnierze, odwiedzają domostwa w swojej wsi, tańczą, śpiewają i żartują z mieszkańców, prosząc o datki w postaci jedzenia czy pieniędzy.
Gody Żywieckie
Żywieckie Gody to jedna z najbardziej kolorowych i radosnych tradycji karnawałowych w Polsce, która co roku przyciąga tłumy zarówno lokalnych mieszkańców, jak i turystów. Odbywająca się na przełomie stycznia i lutego, ta impreza folklorystyczna jest doskonałą okazją do poznania żywej tradycji Dziadów Żywieckich, wpisanej na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Przegląd grup kolędniczych i obrzędowych podczas Godów Żywieckich jest świętem kultury ludowej, podczas którego można podziwiać występy zespołów kolędniczych, przebierańców oraz tradycyjnych muzykantów. Głównymi postaciami są tu Dziady Żywieckie, grupy kolędnicze składające się z muzykantów oraz licznych postaci z ludowej symboliki, takich jak koń, niedźwiedź, śmierć, panna młoda, żyd, ksiądz, czy żołnierz, które odgrywają spektakle odradzającego się życia z dużym naciskiem na taniec i śpiew. Gody Żywieckie charakteryzują się także bogatym korowodem, który przemierza ulice miasta, prezentując barwne stroje i maski, które są starannie przygotowywane przez uczestników. Tradycyjne stroje koni oraz maciduli, wykonane z bibuły, wymagają corocznej renowacji, a drewniane maski Dziadów są często dziełem wielu pokoleń.
Kolędowanie – pożegnanie zimy?
Te wszystkie tradycje mają przede wszystkim na celu przegonienie zimy i przywołanie wiosny oraz zrobienie porządku na nowe, na które następnie oczekujemy w okresie Wielkiego Postu. Kolędowanie na zakończenie karnawału to swoisty most łączący radosne świętowanie z nadchodzącym czasem refleksji i wyciszenia. W niektórych regionach Polski wciąż żywe są zwyczaje, w których kolędnicy, przebrani za postacie związane z folklorem i tradycją, odwiedzają domostwa, niosąc ze sobą życzenia zdrowia, szczęścia i pomyślności dla domowników. Ten obrzęd kolędowania ma nie tyle, co wymiar rozrywkowy, ale jest spoiwem lokalnej społeczności i kultywowaniem tradycji ginącej z roku na rok. Koniec karnawału połączony z kolędowaniem to również przypomnienie o cykliczności życia i świąt, o przemijaniu czasu radości i rozpoczęciu okresu zadumy. Jest to piękna tradycja, która podkreśla bogactwo polskiej kultury ludowej i jej zdolność do łączenia elementów sakralnych z profanum, duchowego z materialnym, tradycji z nowoczesnością.
